Türk edebiyatının ve düşünce dünyasının en önemli isimlerinden biri olan şair, yazar, düşünce insanı ve bürokrat Ziya Gökalp’in vefatının 101 yılında rahmet minnet ve şükranla anıyoruz.

Türkçülüğün fikir babası” olarak anılan Gökalp, fikirleriyle Cumhuriyet’in kültürel temelini şekillendiren isimler arasında yer almaktadır.

Gökalp’in fikirleri Türk milletinin kimlik inşasında ve modernleşme sürecinde belirleyici role sahiptir.  Gökalp’in düşüncelerinin bugün dahi Türkiye’nin toplumsal, kültürel ve siyasal yapısında karşılık bulan bir fikrin yansımasıdır.

Ziya Gökalp düşünür ve millî bir şair olarak, milletin ortak vicdanını şiir ve fikir yoluyla dile getiren öncü bir isimdir. Gökalp ortaya koyduğu “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” anlayışı, toplumsal bütünlüğün korunmasıyla birlikte çağdaşlaşma idealine ulaşmak için önemli bir kavramsal çerçeve sunmaktadır.

Ziya Gökalp’in Türkçülük anlayışı, milliyetçi düşünceye sosyal ve kültürel bir temel kazandırmayı amaçlar. Temel hatları şöyle özetlenebilir:

Türklük ve kültürel birliği merkeze alınır: Gökalp’a göre milli kimlik, biyolojik ırk değil, ortak kültür, dil, din ve geleneklerle kurulan bir “manevi birleşim”e dayanır. Bu bağlamda Türkçülük, kültürel bir birlikteliği vurgular.

Tarih ve kültürün önemi: Ulusal kimliğin inşasında tarihsel kökenler ve Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan kültürel birikimler temel olarak alınır. Milli devletin kurulması için bu geçmişin bilinmesi ve yaşatılması gerekir.

Dil ve edebiyatın kurtuluş görevi: Gökalp’e göre dil, milli bilinç ve toplumsal örgütlenme için anahtar bir unsurdur. Milli dilin sadeleşmesi, ulusal iradenin güçlenmesi adına önemlidir. Bu nedenle Türkçülük, dilin sadeleşmesi ve milli birliğin sağlanması gereğini savunur.

Toplumsal ve siyasal örgütlenme: Toplumun, “aile, mahalle, köy, şehir” gibi yerel ve yekpare bir örgütlenmeye sahip olması gerekir. Milliyetçilik, merkeziyetçi ve disiplinli bir devlet yapısını destekler; bireyin toplumsal yükümlülükleri ve devletin otoritesi ön plandadır.

Ahlak ve din görevi: Gökalp, dinî-manevi değerlerle milli birlikteliği güçlendirmeye çalışır. Özellikle İslam’ın Türk toplumu için ahlaki temelini vurgular ve din ile devletin ilişkisini milli birliğin aracı olarak görür.

Modernleşme ve Batı ile karşılaşma: Gökalp, Batı ile karşılaşmada bağımsız bir Türk modernleşmesi savunur. Batı’nın bilimsel ve teknolojiik ilerlemelerini reddetmeden, milli değerlerle uyumlu bir yol izlenmesi gerektiğini öne sürer.

Bazı temel eserlerinden hareketle bu anlayış şöyle şekillenir:

Kültür ve medeniyet vurgusu: Türk kültürü, tarihsel bir sürekliliğe sahiptir ve modernleşme bu kültürel köklerle uyumlu yürütülmelidir.

Türkçülük ile İslamcılık arasında bir denge arayışı: Gökalp, Türk milliyetçiliğini İslami değerlerle uyumlu bir çerçevede tasvir eder; dinin milli birliğin ruhunu pekiştirdiğini düşünür.

Özetle: Gökalp’in Türkçülük anlayışı, milli kimliği dil, kültür ve tarih temelli, yerel toplumsal örgütlenmeler üzerinden inşa eden, modernleşmeyi milli değerlerle uyumlu kılmayı hedefleyen bir doktrindir. Bu yaklaşım, Türkiye’de modern ulus-devlet düşüncesinin oluşumunda etkili bir çıkış noktası olarak değerlendirilir.

ZİYA GÖKALP’IN HAYATI

23 Mart 1876 tarihinde Diyarbakır'da doğmuştur. Genç yaşta eğitim hayatına başlamış, ilk eğitimini Diyarbakır’da aldıktan sonra İstanbul’a giderek burada da öğrenim görmüştür. İlerleyen yıllarda, özellikle II. Meşrutiyet dönemi ile birlikte, Türkçülük hareketine katılarak milliyetçilik düşüncelerini geliştirmiştir.

Gökalp, edebi kariyerine 1908 yılında İstanbul'a yerleştikten sonra dergilerde yazmaya başlayarak adım atmıştır. Bu dönemde, toplumsal ve kültürel konular üzerinde yoğunlaşmış, Türk milletinin kimliğini ve milli değerlerini ön plana çıkaran düşünceler geliştirmiştir. "Türkçülük" adlı eseri, onun bu alandaki en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir. Eserlerinde Türk kültürünü, dilini ve tarihini yüceltmiş; Batı'nın etkisi altında şekillenen modernleşme sürecine de eleştirel bir bakış açısı geliştirmiştir.

Ziya Gökalp, Türk toplumu için eğitim, ahlak ve medeniyet konularında da görüşler ileri sürmüştür. "Ahlak", "Medeni Bilgiler" gibi eserlerinde, bireylerin ve toplumun değerlerini, ahlaki normları ve sosyal dinamikleri ele almıştır. Türkçülük akımının önde gelen isimlerinden biri olarak kabul edilen Gökalp, aynı zamanda modern Türk edebiyatının gelişmesine de önemli katkılarda bulunmuştur.

Ziya Gökalp, 23 Ekim 1924 tarihinde vefat etti. Ölümünden sonra bile eserleri ve düşünceleri, Türk milliyetçiliği ve sosyal bilimler alanında etkisini sürdürmüş, Türk düşünce dünyasında önemli bir yer edinmiştir.